Jonathan Lambaerts is docent sociaal werk aan Thomas More. Hij studeerde sociaal-cultureel werk, wijsbegeerte en godsdienstwetenschappen. Jonathan schrijft in eigen naam.
Het thema abortus blijft een heet, politiek hangijzer. Tijdens de huidige legislatuur hing het als een schaduw over de wetstraat. Een groot deel, zo niet het grootste deel, van de Belgische partijen is voorstander om de huidige abortuswetgeving uit te breiden (lees: te versoepelen). CD&V wist tijdens de laatste regeringsonderhandelingen echter te bekomen dat alle bio-ethische thema’s, waaronder abortus, voor de volledige duur van de legislatuur in de ijskast zouden gaan[1]. Het enige waarmee werd ingestemd, was een grondige doorlichting van de bestaande wetgeving.
Deze doorlichting vond intussen plaats en een lijvig rapport vol aanbevelingen ligt op tafel[2]. Voorstanders van een aanpassing van de wetgeving zien in het rapport een bevestiging van hun gelijk. Het valt dan ook te verwachten dat het thema, samen met andere bio-ethische thema’s zoals euthanasie voor personen met dementie, zal opduiken tijdens de verkiezingscampagne. Een partij struikelde al over zijn enthousiasme toen ze het thema abortus wilde uitspelen om zichzelf te profileren als voorvechter van vrouwenrechten[3]. Even groot is de kans dat het onderwerp na de verkiezingen opnieuw op de onderhandelingstafel van de formerende partijen zal komen te liggen.
Medische logica
Bij het rapport dat voorligt en dat als pasmunt zal worden gebruikt om verdere versoepelingen van de abortuswetgeving te bekomen, vallen wel wat kritische kanttekeningen te maken. Al wordt de discussie over punten en komma’s het beste overgelaten aan diegenen die thuis zijn in de medische praktijk. Het rapport en het voorbereidend werk dat eraan voorafging, zijn meer dan degelijk en de aanbevelingen zijn dan ook van die aard dat ze veel kennis ter zake vereisen.
Tegelijk is hiermee een meer fundamentele kritiek op het rapport geformuleerd. De commissie evalueerde de bestaande wetgeving vanuit de huidige abortuspraktijk en nam daarbij de medische logica over in haar afwegingen. Daaruit volgde (begrijpelijkerwijs) de vraag om de wettelijke beperkingen op abortus te versoepelen, want er is medisch meer mogelijk dan momenteel wordt toegelaten. De commissie liet echter na om de medische logica zelf en haar uitgangspunten in vraag te stellen. De abortuswetgeving werd bijgevolg niet zozeer kritisch tegen het licht gehouden, dan wel langs de maatstaf van de medische praktijk gelegd.
Dit is niet zo onschuldig als het lijkt. Door zich steeds meer in te schrijven op de medische logica worden de achterliggende denkbeelden overgenomen. Deze beelden vormen en hervormen ons denken, in het bijzonder met betrekking tot het denken over onszelf. Zowel in het politieke als het maatschappelijke debat over abortus weerklinkt deze verandering van ons mensbeeld. Zo wordt er steeds minder gesproken over een ongeboren kind, maar over een foetus of vrucht. Hierdoor wordt het ongeboren kind ‘ontmenselijkt’ – allereerst in epistemologische zin, maar uiteindelijk ook in ethisch opzicht. Het wordt niet langer als een volwaardig mensenleven beschouwd, hooguit als de potentie daartoe.
Normalisering van abortus
Deze verandering in ons mensbeeld heeft de afgelopen decennia geleid tot een gestage normalisering van abortus. Waar het voorheen als een uitzonderlijke en liefst te vermijden ingreep werd beschouwd, wordt abortus vandaag steeds meer als een normale medische ingreep gezien. Dit verklaart het gebrek aan terughoudendheid, zowel bij beleidsmakers als bij de publieke opinie, om de huidige wetgeving uit te breiden. Abortus wordt niet langer beschouwd als het beëindigen van een leven, maar als het wegnemen van een ongewenste entiteit, vreemd aan het eigen lichaam. Ethisch even onbeladen als het verwijderen van eender welk ander corpus alienum.
Deze langzaam tot stand gekomen wijziging van de status van het ongeboren kind vraagt (logischerwijs) om een juridische bijsturing. Als het ongeboren leven niet langer als een mens wordt beschouwd, dan komt het ook niet langer de daarbij horende rechtsstatus en -bescherming toe. Vroeger was abortus een moeilijke, juridische afweging tussen de conflicterende aanspraken van twee te onderscheiden, maar niet te scheiden personen. De medische logica ontwarde deze gordiaanse knoop door een van beide partijen zijn rechtsstatus te ontnemen. Nu betreft abortus, althans voor de zelfverklaarde progressieve vleugel, enkel het recht van de enige, overblijvende persoon. Iets wat wordt weerspiegeld in de steeds luider klinkende slogan dat abortus een vrouwenrecht is.
Het probleem met het rapport van het adviserende comité is dus niet zozeer de aanbevelingen die worden gedaan, wel dat de gevolgen van de zich uitdijende medische logica niet worden onderkend. Deze logica, voortgestuwd door de toenemende mogelijkheden die de technologische ontwikkelingen de medische wetenschap biedt, wijzigt de manier waarop de mens zichzelf verstaat. Verscheidene denkers, waaronder Peter Sloterdijk[4], wezen er al op dat er geen toereikende denkkaders zijn om hiermee om te gaan. In meer dan een opzicht bevinden wij ons op onbekend terrein en dit zou tot behoedzaamheid moeten aansporen, in het bijzonder wat betreft abortus.
Het gaat in dit geval over de toekomst van de mens, letterlijk en figuurlijk. Het lijkt dan ook aangewezen om dit tot inzet van de discussie te maken in plaats van het debat te beperken tot wat medisch mogelijk is. De eigenlijke vraag is hoe wij onszelf verstaan. Pas nadat deze vraag wordt beantwoord, kan er worden nagedacht over wat ethisch toelaatbaar is in de medische praktijk. Als deze vraag echter ongemoeid wordt gelaten, dan zullen de contouren van het menselijke zelfverstaan worden hertekend buiten de mens om. Met alle gevolgen van dien…
[1] Brinckman, B. (2020, september 30). Abortusvoorstel komt op de lange baan. De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20200930_94666422
[2] Verslag ten behoeve van het Parlement 1 januari 2020 – 31 december 2021. (2023, maart 13). Volksgezondheid. https://overlegorganen.gezondheid.belgie.be/nl/documenten/verslag-ten-behoeve-van-het-parlement-1-januari-2020-31-december-2021
[3] Brinckman, B. (2024, januari 28). Abortuscampagne Vooruit wint wisselbeker “Slechte Smaak.” De Standaard. https://www.standaard.be/cnt/dmf20240128_96278725
[4] Sloterdijk, P. (1999). Regeln für den Menschenpark. Suhrkamp Publishers.
0 Comments