Pieter Cleppe is de hoofdredacteur van Brussels Report, een online magazine dat zich richt op nieuws over en analyse van de Europese Unie. Hoofdredacteur Pepijn Demortier sprak met Cleppe over de toekomst van de Europese Unie.

DEMORTIER: Conservatieven beklemtonen doorgaans de waarde en het belang van de ‘eigen’ gemeenschap. De lokale democratie en het plaatsgebonden sociaal weefsel. Hoe worden deze beginselen uitgedaagd door een verdragsorganisatie als de Europese Unie?

CLEPPE: Elke bureaucratie heeft de neiging de eigen invloed te versterken, en dat is ook het geval voor de Europese Unie. Steeds stelt de Europese Commissie nieuwe regels voor, of meer harmonisatie van regelgeving, of wil ze meer geld uitgeven, of zelfs meer schulden aangaan. Zelden of nooit is er een poging om de eigen macht in te perken.

Het moet gezegd dat Frans Timmermans, voor hij als ware klimaatzeloot de Europese “Green Deal” voortstuwde, tussen 2014 en 2019 verantwoordelijk was voor “betere regelgeving”. Dat was een beleidsprogramma met als inzet om nieuwe regels te onderwerpen aan impactanalyses en om de Europese regelgevende machine wat in te tomen. Jammer genoeg is dit op weinig uitgedraaid. Volgens de denktank ECIPE komen de impactanalyses — als ze al gebeuren — vooral neer op een soort van snelle oefening om regels die men wil invoeren te rechtvaardigen, zonder oprecht in vraag te stellen of we die nieuwe regels nodig hebben.

Dit alles is uiteraard in tegenspraak met het conservatieve idee om omzichtig veranderingen door te voeren en niet bruusk te werk te gaan, met eerbied voor de eigenheid van elkeen, alsook met respect voor lokale verschillen. In de Europese Verdragen staat subsidiariteit – een begrip uit de Katholieke Kerk – ingeschreven, maar in de praktijk blijft dit dode letter.

De Europese Unie wordt gedragen door een meerderheid van de Europese bevolking, maar de luidste stemmen zijn diegenen die zich tégen de Unie keren. Waarom?

De Europese bevolking steunt de EU in meerderheid omwille van de juiste redenen: vrede. Het Europese project is niet de enige reden dat we al zo lang vrede kennen — ook de NAVO verdient krediet — maar het is een belangrijke reden, en wel omdat dit project tot meer economische integratie leidde, wat de kans op conflict vermindert. Het is juist dat zo’n proces niet altijd werkt — kijk maar naar de Russische inval in Oekraïne — maar in veel gevallen dus wel.

De luidruchtige critici van de EU hebben echter een punt, en kennen vaak de EU beter dan de zwijgende meerderheid. Vaak gaat het om politici die bezorgd zijn om illegale migratie – migratie die plaatsvindt met schending van de regels die democratisch werden beslist en die merken dat allerlei Europese beperkingen het moeilijker maken voor lidstaten om de eigen grenzen te bewaken voor de immigratie van niet-EU–burgers.

Vaak is het wel zo dat die beperkingen niet van de EU komen, maar van het Mensenrechtenhof in Straatsburg, dat een bedenkelijke interpretatie hanteert van het Mensenrechtenverdrag, zoals al veel aangehaald door de grootste asielexpert van ons land, prof. Marc Bossuyt, de voormalige voorzitter van het Grondwettelijk Hof. Een meer rationeel EU-migratiebeleid zou bijvoorbeeld toelaten dat lidstaten de asielprocedure buiten EU-grondgebied organiseren, wat in Australië tot groot succes leidde, aangezien er nagenoeg geen verdrinkingsdoden meer waren en het de mensensmokkel stopte. Wel moeten we eerlijk zijn dat dit niet alles zou oplossen, want heel wat mensen blijven ook illegaal nadat hun visum is verlopen. Omdat dergelijke oplossingen echter uitblijven, radicaliseren sommigen, waardoor ze het kind met het badwater willen weggooien.

Wanneer de EU als reactie op Amerikaans protectionisme echter zelf met eigen EU-protectionisme op de proppen komt, en men bijvoorbeeld toelaat dat Frankrijk gigantische subsidies aan een batterijfabriek geeft, zullen sommigen de vraag beginnen stellen hoe groot de voordelen van de EU dan nog wel zijn.

Kan een economische unie, een uit de kluiten gewassen vrijhandelsorganisatie, vorm krijgen zonder een verregaande harmonisatie van de socio-economische regelgevingen van de lidstaten?

Wie de grenzen wil openen voor handel binnen de EU, kan dat ofwel doen door geharmoniseerde regelgeving op EU-niveau uit te werken, ofwel door overeen te komen dat lidstaten elkaars regelgeving vertrouwen. Het eerste leidt tot het een probleem dat eens regels gestemd zijn, het zeer moeilijk is om die regels weer af te schaffen of te wijzigen. Het tweede is waar vrijhandel echt over zou moeten gaan: vertrouwen stellen in andere jurisdicties. Zoiets is uiteraard vloeken in de Kerk van protectionisten van allerlei pluimage. Ook grote bedrijven lobbyen liever voor geharmoniseerde regels op centraal niveau, want in tegenstelling tot KMO’s hebben zij wel de budgetten om dat besluitvormingsproces te beïnvloeden.

Oekraïne hoopt deel te worden van de Europese Unie, maar beantwoordt niet aan de criteria. De oorlog met Rusland is niet het enige obstakel… Licht u toe?

Oekraïne is jammer genoeg nog steeds een zeer corrupt land, ondanks alle vooruitgang die er volgens sommigen is. Het is indrukwekkend hoe het land zich moedig verdedigt tegen Rusland, en er valt wel iets voor te zeggen voor het leveren van wapens, voor zover die enkel ter verdediging worden gebruikt (als dat al kan worden gecontroleerd). Het land voor eeuwig uitsluiten van EU-lidmaatschap zou fout zijn, maar nu is het in elk geval te vroeg. Misschien kan er aan de Oekraïners hoop worden gegeven door hen blijvende markttoegang te verlenen zonder veel beperkingen, en vooral geen Europees geld te sturen, want wat we zien is dat EU-lidmaatschap vooral een goede zaak is als gevolg van de open markt — de Europese gelden versterken vooral oligarchen en georganiseerde misdaad en werken om die reden ook als negatieve factor voor economische groei, volgens bijvoorbeeld een CEPR-studie.

Wat mij betreft hebben Europese boeren daarbij wel een punt dat dit voor concurrentievervalsing zorgt, aangezien men in Oekraïne niet alle EU-regels toepast in de landbouwsector. De oplossing daarvoor is om ook onze landbouwers forse verlichting van regelneverij te geven. Twee vliegen in een klap.

Wat zijn volgens u de belangrijkste uitdagingen van de Unie in 2024?

Ik geef de voorkeur om slechts een uitdaging te benoemen: luister naar het -althans volgens de peilingen te verwachten – signaal van de kiezer in juni, en verlaat de groene dogma’s die geleid hebben tot zeer dure nieuwe regelgeving die niet enkel de landbouwsector treft, maar ook wonen fors duurder dreigen te maken.