Pieter Bauwens is sinds 2010 hoofdredacteur van Doorbraak. In een vorig leven was hij godsdienstleerkracht. Pieter is sinds 2023 adviseur van het Custodes Instituut.

ROAN ASSELMAN: Pieter, we spreken elkaar tijdens de Vlaamse regeringsvorming. Ook de devaluatie van het verplichte godsdienstonderwijs zou weer op tafel liggen. Ligt u even toe?

PIETER BAUWENS: Wel, wat op tafel ligt is het minderen van de uren levensbeschouwing in het officiële onderwijs. In de derde graad is daar nu al een verandering dat de twee uren opgedeeld worden in een uur levensbeschouwelijk vak en één uur waarin de leerlingen samenzitten over de verschillende levensbeschouwingen en samen een soort interlevensbeschouwelijk vak krijgen. Gegeven door de leerkrachten levensbeschouwing. Dat loopt, maar daar is nog geen enkel evaluatie van, geen enkel onderzoek naar. We weten eigenlijk nog niets over de resultaten daarvan. Toch wil men dat uitrollen over het hele officiële onderwijs. Ook de lagere school. En dat is dan al een terugvalpositie, er zijn er, zeker bij Vooruit die het levensbeschouwelijk onderwijs liefst helemaal schrappen wegens ‘niet meer van deze tijd’ en de ‘veranderde samenleving’.

Opmerkelijk: elementen binnen de N-VA zou warm lopen voor een afschaffing van de godsdienstlessen. Wat zegt dit over de partij van Bart De Wever? 

Dat is een beetje dubbel. Binnen de N-VA is daar wat verdeeldheid. Er zijn er die het levensbeschouwelijk vak weg willen, omdat ze eigenlijk het islamonderwijs weg willen. Maar dat durven ze zo niet te zeggen. Anderen vinden het verspilling, versnippering van middelen en leerlingen. Hoewel er binnen de partij ook andere stemmen zijn. Al wijzen die dan naar het Vrij Onderwijs waar de lessen dan wel kunnen behouden blijven. Voorlopig dan toch. Want die uren in vraag stellen, vooral dan de financiering door de overheid van die uren, wordt het volgende. Je ziet dat van ver komen. Ik vraag me ook af of de N-VA wel stilstaat bij de mogelijke gevolgen van het afbouwen van het levensbeschouwelijk onderwijs. Waarom zouden Moslims dan niet veel meer investeren in een eigen vrij net? Dat is toch niet wat we willen, of wel?

U was zelf godsdienstleerkracht. Wat vond u het meest waardevolle aan de lessen godsdienst?

Het meest waardevolle is het systeem dat je vanuit je eigen levensbeschouwing mag lesgeven. Je kan ergens voor staan. In alle openheid. Ik was voor veel leerlingen de enige die ze kenden die gelovig was, die elke zondag naar de kerk ging, betrokken was bij een parochie. Ik gaf les in de laatste jaren van het secundair onderwijs en dan kon ik eens schudden aan hun eigen levensbeschouwing. Proberen om hun eigen perspectief op het leven eens te bekijken, ze te doen twijfelen, onder andere door ze te confronteren met het christelijke perspectief. Dat heeft niets met pogingen tot bekeringen te maken. Helemaal niet. Trouwens die leerlingen konden ook mijn perspectief in vraag stellen. Leerlingen worden soms leraar. Ik stapte wel eens uit een les met een vraag van een leerling die me even kon bezig houden. Godsdienst geven is echt verrijkend, ik kan het iedereen aanraden (glimlacht).

De lesuren zijn natuurlijk duur. Kunnen we godsdienst niet beter vervangen door een vak als ‘burgerschap’?

Het zal je niet verbazen dat ik neen zeg. Burgerschap is iets anders. Dat gaat over jou en jouw plaats in deze samenleving. Ik vind dat een gevaarlijk vak. Hoe vul je dat in? Er is daar in onze samenleving geen consensus over. Daar draait de hele politieke discussie over. Zijn we als individu soeverein, of vinden we onszelf en onze plaats pas in het samenleven met anderen? Wie zal de inhoud van die cursus bepalen? Levensbeschouwing gaat daar nog aan vooraf. Levensbeschouwing geeft een antwoord op de vraag wat de zin is van dit leven, wat zin geeft aan het leven. Het geeft perspectief en diepte aan het leven. Veel leerlingen zagen de zin van het leven in, veel geld verdienen en je goed amuseren, want je leeft maar één keer. Ze vullen dat zeer individualistisch in. Dan had ik een ander verhaal. Dat botste, ze vonden dat vaak vreemd. Maar het was een visie op het leven die ze niet kenden. Dan kan je hun wereld een beetje openen, maar of ze er iets mee doen, dat beslissen ze zelf.

Er komt ook kritiek van de andere kant: de godsdienstlessen zouden uitgehold zijn en maar weinig ‘echt’ over (de Rooms-Katholieke) godsdienst gaan. Wat maakt u hiervan?

Er is een misverstand soms. De godsdienstles vandaag is geen catechese, geen geloofsopvoeding. Dat kon toen iedereen in de klas nog gelovig was. De godsdienstlessen zijn ook geen geschiedenislessen. Het gaat er niet om het cultureel substraat van de godsdienst in onze samenleving te duiden. Het gaat om levensbeschouwing vandaag. Dat doe je met respect voor de levensbeschouwingen die in de klas zitten, maar met het christelijke perspectief van de leerkracht. Eerlijk? We hebben daarmee geworsteld en omdat dat allemaal veranderlijk is, worstelen we daar nog mee om de juiste toon en inhoud voor die lessen te vinden. Dat is onlangs nog veranderd, in die zin dat het te veel was toegespitst op de leerling en wel wat meer opnieuw christelijk, Rooms-Katholiek mocht worden. En natuurlijk is het voor de een altijd te veel en voor een ander altijd te weinig. Ook ik probeerde dat met vallen en opstaan.